Mongolia

                                     Mongolia

Mongolia – państwo śródlądowe w środkowowschodniej Azji. Od północy graniczy z Rosją, a od wschodu, zachodu i południa z Chinami. Stolicą i największym miastem jest Ułan Bator, gdzie zamieszkuje ok. 47% populacji całego kraju. Mongolia jest republiką parlamentarną.

Mongolia leży, jak chcą jedni, w Azji Północnej lub, jak wolą inni, w Azji Środkowej. Rozciąga się ona między górami Wielki Chingan na wschodzie, a górami Ałtaj Mongolski na zachodzie. Najdalej na zachód wysuniętym punktem jest góra Chüjten w grupie Tabunbogdo. Jest to jednocześnie najwyższy szczyt kraju (4374 m n.p.m). Na północy Mongolia graniczy z Syberią, a na południu granica państwa przebiega przez pustynię Gobi (poza granicą kraju znajduje się rozległy obszar tzw. Mongolii Wewnętrznej). Powierzchnia całej Mongolii liczy prawie 1,6 miliona km2, jest więc pięciokrotnie większa od terenu Polski.

Powierzchnia, położenie i granice
Powierzchnia – 1 556 500 km²

Położenie – państwo to leży w północno-wschodniej części Azji Środkowej, gdzie średnia odległość od morza liczy około 1000 km. Mongolia leży pomiędzy Chinami a Rosją.

Skrajne punkty: północny 52°10′N, południowy 41°50′N, zachodni 87°50′E, wschodni 119°55′E. Rozciągłość południkowa wynosi około 1150 km, a równoleżnikowa około 2100 km.

Mongolia graniczy z następującymi państwami:

Rosja – 3485 km
Chiny – 4673 km
Mongolia nie ma dostępu do morza, do najbliższego morza – Morza Żółtego jest około 670 km.

Zgodnie z konstytucją z 1992 Mongolia jest republiką, na której czele stoi prezydent, wybierany na 4 lata w wyborach powszechnych. Władza ustawodawcza należy do 1-izbowego Wielkiego Churału Państwowego (76 deputowanych), wybieranego na 4 lata w wyborach powszechnych, a władza wykonawcza — do rządu z premierem na czele, powoływanego przez Churał.

Flaga Mongolii składa się z trzech wertykalnie ułożonych pasów: czerwonego, niebieskiego i czerwonego.

Historia
Podstawowy wzór flagi wprowadzono w 1940. Jednak w 1992 usunięto gwiazdę znad emblematu i zmodyfikowano kształt Sojombo. Flagę ustanowiono 12 lutego 1992.

Symbolika
Kolor niebieski, symbol trwałości ojczyzny, od wieków tradycyjnie był czczony przez Mongołów. Czerwona barwa oznacza rozkwit. Złoty znak Sojombo, historyczny symbol niepodległości i wolności Mongołów, ma swoją bogatą symbolikę. Zwieńczony jest płomieniem o trzech wierzchołkach, uważanym za symbol pomyślności i rozkwitu. Słońce i księżyc, zamieszczone poniżej, symbolizują wieczność i wzmacnianie się. Te trzy znaki razem niosą przesłanie: niech żyje Państwo Mongolskie.

Trójkąty są grotami strzał, które przypominają o niezwyciężoności, a poziome prostokąty to fragment kolczugi, która jest znakiem mocnego i sprawiedliwego ustroju. Centralnie zamieszczone koło z dwoma rybami oznacza mężczyznę i kobietę, a zarazem symbol płodności. Pionowe słupy to mury obronne i są oznaką jedności i przyjaźni narodu, przezwyciężającej swą mocą żelazny mur obronny.

Godło Mongolii zostało przyjęte w 1992 roku, kiedy w związku ze zmianą nazwy państwa z Mongolska Republika Ludowa na Mongolia zmieniono symbole państwowe.

Godło, zdobione złotym ornamentem z motywem swastycznym, ma kształt koła, które oznacza ciągłość i nieskończoność państwa mongolskiego. U góry zwieńczone jest kamieniem szlachetnym Czandman. Jego trzy kolory symbolizują przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Fundamentem godła jest biały kwiat Lotosu, oznaczający czystość i szlachetność. Na niebieskiej tarczy, nawiązującej do koloru nieba, będącego znakiem trwałości, znajduje się wizerunek historycznego symbolu mongolskiego: złotego Sojombo oraz skrzydlaty koń, który jest symbolem suwerenności i wzniosłości państwa. W dole na zielonym tle ziemi zamieszczone jest koło modlitewne, które oznacza szczęście i pomyślność.

Najwcześniejsze informacje o dziejach Mongolii pochodzą z chińskich kronik. W IV wieku p.n.e. na terenach zamieszkanych przez mongolskich, tureckich i tunguskich koczowników powstało silne państwo Xiongnu, którego mieszkańcy przez wielu naukowców uważani są za przodków Hunów. Rozpadło się ono w I wieku p.n.e. w wyniku walk wewnętrznych i naporu chińskiej armii. Hunowie (jeśli to było ich państwo) powędrowali na zachód i kilka wieków później dotarli do Europy, przyczyniając się do upadku Rzymu. Południową część Xiongnu zagarnęły Chiny, a północną objęli we władanie tureccy i mongolscy koczownicy. Byli wśród nich między innymi lud Rouran, którzy według niektórych teorii byli przodkami Awarów, którzy w VI wieku najechali Europę. W tym samym czasie mieszkańcy Mongolii uwolnili się spod chińskiej dominacji. W XI wieku władzę nad stepami przejął protomongolski szczep Kitanów. Ich panowanie zakończyło się w 1125 roku, gdy podbił ich tunguski szczep Dżurdżenów, którego sprzymierzeńcem byli Tatarzy.
W roku 1206 Temudżyn został obrany chanem wszystkich Mongołów (Czyngis-chanem). Połączone siły tego ludu okazały się wielką potęgą i prowadzone przez swego chana podbiły północne Chiny i całą Azję Centralną, sprowadzając do swojej stepowej stolicy Karakorum przebogate łupy. Następcy Temudżyna zagarnęli Ruś, dzisiejsze: Afganistan, Iran i Irak, resztę Chin oraz Tybet, tworząc tym samym jedno z największych państw w historii świata – imperium mongolskie. Rządzenie tak gigantycznym terytorium było niezmierne trudne, więc mongolskie imperium zostało podzielone około 1261 roku na trzy części. Mongolia znalazła się w jednej części z Chinami pod władzą mongolskiej dynastii Yuan. W roku 1264 władca tego państwa Kubilaj przeniósł stolicę z Karakorum do Chanbałyku (dzisiejszy Pekin). Władza Mongołów w Chinach zakończyła się w roku 1368, gdy w wyniku antymongolskiego powstania władzę w Chinach przejęła dynastia Ming. Pięć lat później chińskie wojska zrównały z ziemią Karakorum. Południowa część Mongolii (obecna Mongolia Wewnętrzna) stała się częścią Chin, a reszta kraju rozpadła się na mniejsze państwa, które sporadycznie się jednoczyły. W latach 1626–1636 Mongolię Wewnętrzną opanowali Mandżurowie. Mongolię Zewnętrzną opanowali 55 lat później, będąc już wtedy władcami całych Chin. Uzyskała ona status federacji plemion pod protektoratem chińskim.
Na początku XX wieku Chiny zaczęły zacieśniać swoją kontrolę nad Mongolią Zewnętrzną i rozpoczęły jej kolonizację. Spowodowało to zwrócenie się mongolskich książąt w stronę Rosji. W 1911 wybuchła w Chinach antycesarska rewolucja. Korzystając z zamętu, Mongolia Zewnętrzna ogłosiła przy wsparciu Rosji niepodległość. Utworzono teokratyczny rząd na czele z Bogda Chanem. Po rosyjsko-chińskich negocjacjach Mongolia Zewnętrzna została w 1915 na mocy traktatu kiachtańskiego uznana za część Chin, jednak rząd chiński zgodził się na jej autonomię. Gdy w Rosji wybuchła rewolucja komunistyczna do Mongolii Zewnętrznej wkroczyły wojska chińskie i obaliły w 1919 Bogda Chana. W 1921 roku armia antybolszewickich Rosjan pod wodzą von Ungern-Sternberga wraz z nielicznymi oddziałami książąt mongolskich zdobyła stolicę kraju Urgę (obecnie Ułan Bator) i opanowała większość kraju, zapoczątkowując ogólnonarodowe powstanie przeciw Chinom. Na tronie ponownie osadzony został Bogda Chan. W lipcu 1921 Armia Czerwona, wspomagając rewolucję mongolską Damdina Suche Batora, zajęła Mongolię Zewnętrzną, rozbijając wojska Ungerna i chińskie. Ustanowiony został rząd komunistyczny, jednak zachowano ustrój teokratyczny i władzę Bogda Chana.
W 1924, po śmierci Bogda Chana, proklamowano utworzenie Mongolskiej Republiki Ludowej. Mimo formalnej niepodległości kraj pozostawał pod ścisłą kontrolą władz w Moskwie, a przez wiele państw świata nadal był uważany za część Chin. Już po zwycięstwie rewolucji doszło do konfliktu między Suche Batorem a lewicowym skrzydłem rządzącej Mongolskiej Partii Ludowej na czele z Dogsomynem Bodoo. Frakcja Bodoo optowała za budową socjalizmu w Mongolii, ale także za uniezależnieniem się od ZSRR. W grudniu 1921 Bodoo został zwolniony ze wszystkich stanowisk rządowych i usunięty z partii, a w sierpniu 1922 aresztowany przez władze centralne i wraz z większością towarzyszy skazany na śmierć i zabity we wrześniu 1922 W kolejnych latach władzę w partii sprawowali zwolennicy partyjnej prawicy (NEP-owcy). Na początku lat 30. z inicjatywy polityków tj. Chorlogijn Czojbalsani i Peldżidijn Genden miała miejsca wolta w lewą stronę i przyśpieszenie radykalnych reform gospodarczych w tym kolektywizacji. Reformy nie udały się i w efekcie w 1932 roku doszło do nieudanego buntu wojskowych na prowincji. Bunt doprowadził do odsunięcia (z inicjatywy Moskwy) części działaczy lewicowego odchylenia od głównego nurtu polityki, a następnie ich egzekucji. Okres czystki przeciwko lewicy partyjnej przetrwał Peldżidijn Genden który jeszcze w 1932 roku został premierem, a w trakcie rządów odsunął na bok swoje lewicowe tendencje, wprowadzając założenia nowej polityki reform polegającej na złagodzeniu komunistycznych zasad ekonomicznych. Reforma była wzorowana na Nowej Polityce Ekonomicznej. Na gruncie reform zredukował podatki, zwiększył liczbę prywatnych przedsiębiorstw oraz pozwolił na normalne funkcjonowanie instytucji religijnych. Wraz ze wzrostem gospodarczym i zmniejszeniem niedoborów wzrosła popularność Gendena w społeczeństwie. W 1934 roku rozpoczął się spór Gendena ze Stalinem. Na jednym ze spotkań, radziecki przywódca naciskał na Gendena, aby ten zniszczył kler buddyjski poprzez eksterminację lamów. Geden stanowczo się temu sprzeciwił ponieważ sam był praktykującym buddystą. Premier zapowiedział, że nie będzie walczył z religią i pozwolił lamom na dowolne głoszenie swoich poglądów. Genden działał także na rzecz zakończenia stacjonowania wojsk radzieckich w Mongolii. Premier próbował wykorzystać napięcia na linii ZSRR-Japonia na korzyść Mongolii i uwolnienia się spod dominacji radzieckiej. W 1936 roku Stalin doprowadził do aresztowania Gendena pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Japonii

Po aresztowaniu Gendena władzę w kraju objął Chorlogijn Czojbalsan. Zmiany w rządzie uruchomiły falę czystek które przeprowadzało radzieckie NKWD a sami Mongołowie mieli na nie niewielki wpływ. W 1939 roku Mongolię zaatakowały z terytorium Mandżurii wojska japońskie. W ciągu kilku miesięcy połączone siły radziecko-mongolskie pod dowództwem Gieorgija Żukowa pokonały Japończyków. Po inwazji III Rzeszy na ZSRR Mongolia poparła radziecki wysiłek wojenny. W ramach pomocy wysłano do ZSRR pomoc w postaci surowców, zaopatrzenia, żywności czy odzieży wojskowej. W trakcie wojny miało miejsce zastąpienie alfabetu mongolskiego cyrylicą w 1941 oraz ostateczna kolektywizacja rolnictwa. 10 sierpnia 1945 roku Mongolia wypowiedziała wojnę Japonii i przyłączyła się do radzieckiego ataku na wojska japońskie w północnych Chinach (operacja kwantuńska). W trakcie kampanii rząd rozpętał za pośrednictwem prasy falę panmongolskiego nacjonalizmu, licząc na zjednoczenie wszystkich Mongołów w ramach republiki ludowej. Koniec wojny i ostateczna klęska Japonii nie doprowadziły jednak do zjednoczenia mongolskich ziem ze względu na zbyt silną pozycję Chin.
W 1945 ZSRR narzucił Chinom traktat, w którym Chiny zobowiązały się przeprowadzić referendum niepodległościowe w celu ostatecznego uregulowania kwestii Mongolii Zewnętrznej. W referendum, które odbyło się we wrześniu 1945 większość mieszkańców odrzuciła projekt autonomii w ramach Chin i opowiedziała się za pełną niepodległością Mongolskiej Republiki Ludowej. 5 stycznia 1946 Republika Chińska oficjalnie uznała niepodległość Mongolskiej Republiki Ludowej, jednak na podstawie zawartych porozumień wciąż nie stanowiła ona podmiotu prawa międzynarodowego. Po utworzeniu Chińskiej Republiki Ludowej w 1949 rząd Mao Zedonga ponownie uznał Mongolię Zewnętrzną za część Chin. W 1951 wynegocjowano chińsko-radzieckie porozumienie, w którym rząd chiński ostatecznie uznawał niepodległość Mongolii. Rozpoczął się proces uznawania państwowości mongolskiej na arenie międzynarodowej, zwieńczony przyjęciem do ONZ w 1961.

W połowie lat 40. doszło do rozłamu Czojbalsan-Stalin. Rozłam spowodowany był brakiem wsparcia Stalina dla zjednoczeniowych i panmongolskich pomysłów Czojbalsana. Czojbalsan po śmierci w 1952 roku został zastąpiony przez Jumdżagijna Cedenbala, który piastował urząd premiera przez 22 lata. Jego styl rządzenia był nieco łagodniejszy, związany z dojściem w ZSRR do władzy Nikity Chruszczowa. Cedenbal potępił niedawne rządy Czojbalsana oraz zakończył okres samoizolacji Mongolii, przystępując w 1962 roku do RWPG. Pomimo kolejnych zmian w kierownictwie partii komunistycznej w samym Związku Radzieckim, Cedenbal sprawował pełnię władzy aż do 1984 roku. Wówczas to zastąpił go Dżambyn Batmönch. Demokratyzacja państwa rozpoczęła się w 1990 roku, kiedy to Mongolia stała się republiką parlamentarną i przywrócono wolność religijną oraz własność prywatną. Niebawem także nastąpiło przeorientowanie w samym parlamencie – dokonano nowelizacji dotychczasowej konstytucji (nowa zaś została uchwalona 12 lutego 1992 roku). W 1992 roku Mongolię opuściły także ostatnie jednostki wojsk rosyjskich.

Klimat

Mongolia leży w strefie klimatu umiarkowanego wybitnie kontynentalnego, suchego, a co za tym idzie cechą mongolskiej aury są skrajne temperatury i niska wilgotność powietrza. Klimat Mongolii dodatkowo można podzielić na ciepłą i chłodną odmianę. Chłodna odmiana występuje w północno-zachodniej części kraju zaś ciepła obejmuje południową i wschodnią część kraju.

W Mongolii notowane są skrajne wartości termiczne. Lata są gorące, średnie temperatury wynoszą od 15 do 18 °C na północy, gdzie wpływ na temperatury ma rzeźba terenu, do 25-28 °C na południu kraju, przy czym na terenach nisko położony wartości te wzrastają do 30 °C. Tak jest na przykład na pustyni Gobi, gdzie w ciągu dnia jest upalnie, a w nocy występują spadki do kilku stopni powyżej zera. Zimy są mroźne lub bardzo mroźne. Na obszar Mongolii dostają się arktyczne masy powietrza znad Syberii. Średnie temperatury w styczniu na północy wynoszą około -30 °C, a nawet obniżają się do -50 °C. Nocą spadki są jeszcze większe. Jedynie na południu kraju jest cieplej, ale i tam średnie wartości dla stycznia są ujemne i jest to około -10 °C. Cechą temperatur Mongolii jest wybitny kontynentalizm. Dobowe różnice termiczne wynoszą około 30 °C.

Ilość opadów jest bardzo niska. Podczas gdy w krajach Europy, które leżą na tej samej szerokości geograficznej notuje się dość wysokie lub wysokie opady rzędu 600-900 mm rocznie, to w Mongolii wartości te są wielokrotnie niższe. Na pustyni Gobi ilość opadów wynosi średnio około 50 mm rocznie, rzadko osiąga wartość 100 mm. Średnie opady dla ogółu kraju wynoszą około 250 mm, czyli tyle ile w krajach afrykańskich o półpustynnym charakterze. Jednakże Mongolia jest krajem górzystym, a to oznacza, że w tychże rejonach wartości opadowe wzrastają, lecz i tam wartość 500 mm rocznie jest ilością maksymalną. Ponadto w wysokich partiach gór występują głównie opady śniegu.

Mongolia jest bardzo suchym krajem, a maksima opadowe przypadają na okres lipiec-sierpień. Spada wtedy około 60% całorocznych opadów. Częstym opadem letnim jest grad, na południu występują burze pyłowe. W północnej części kraju występuje wyspowo wieloletnia zmarzlina (najdalszy zasięg na półkuli północnej).

Flora
Mongolię można podzielić na cztery strefy roślinne. Góry w północnej części kraju porasta tajga, składająca się głównie z modrzewi i limb. Miejscami rosną tam także świerki i sosny. Poza terenami zwartej tajgi tereny górzyste Mongolii pokrywają strefy przejściowe – lasostepy. Strefa lasów kończy się na wysokości 2000 m n.p.m., gdzie zaczyna się roślinność alpejska, głównie łąki. W sumie lasy w Mongolii zajmują około 9% powierzchni kraju. Jest to niewielki procent, jednak jeśli weźmie się pod uwagę powierzchnię kraju, to powierzchnia terenów leśnych odpowiada mniej więcej połowie powierzchni Polski.

Drugą strefą roślinną są stepy, które pokrywają wschodnią i środkową część kraju. Są to głównie stepy ostnicowe, piołunowe, oraz stepy górskie (piołunowo-trawiaste, które porastają Ałtaj Mongolski). Trzecią strefą jest strefa pustyń i półpustyń. Tereny te występują w Kotlinie Wielkich Jezior oraz na obszarze Gobi. Można tam spotkać karaganę, saksauły i suchoroślowe krzewy. Poza nimi na południu Gobi występują solanki, czosnki i ostnice. Południowa część pustyni Gobi reprezentuje bardzo skąpą szatę roślinną. Czwartą szatą roślinną jest strefa roślinności występująca w dolinach rzek na północy kraju. Porastają tam tak zwane uremy, czyli zarośla topoli, wierzby i czeremchy.

Fauna
Mongolia leży w Regionie Środkowoazjatyckim Palearktyki. Świat zwierząt jest bogaty ze względu na niewielką gęstość zaludnienia, oraz ze względu na ogólnie niską liczbę mieszkańców, którzy nie ingerują w środowisko w dużym stopniu. Wiele obszarów Mongolii jest niezamieszkanych, co stwarza doskonałe warunki dla bytowanie wielu gatunków zwierząt.

Na północy, gdzie rośnie tajga, żyją jelenie, niedźwiedzie brunatne, rysie, rosomaki oraz przedstawiciele rodziny wiewiórkowatych – burunduki. W górach żyje koziorożec syberyjski. Tereny stepowe są zdominowane przez gazelę dżejran i dżereń. Na stepach zamieszkuje też przedstawiciel koniowatych – kułan. Liczne są także gryzonie, gdzie największym przedstawicielem jest bobak, nazywany powszechnie tarbaganem. Wśród ptaków wyróżnia się takie gatunki jak żuraw stepowy, a także ptaki drapieżne jak orlik stepowy i pustułka. Wśród gadów Mongolii żyje niebezpieczny, jadowity wąż – mokasyn dalekowschodni, który należy do rodziny grzechotnikowatych. Na pustyni Gobi można spotkać konia Przewalskiego i wielbłąda dwugarbnego zwanego baktrian. Rzeki Mongolii obfitują w ryby. Głównymi gatunkami są ryby z rodziny łososiowatych.

W Mongolii istnieją 22 parki narodowe o łącznej powierzchni 92 tys. km². Istnieje także kilkanaście rezerwatów przyrody. Obszary chronione zajmują 10,3% powierzchni kraju. Największym rezerwatem jest Wielki Rezerwat Gobijski o powierzchni 53 tys. km², będący miejscem występowania koni Przewalskiego.

Mongołowie stanowią 90% ludności, w tym Chałchasi — 78%, poza tym: Kazachowie (ok. 7%), Rosjanie, Chińczycy. Tradycyjną religią jest buddyzm (lamaizm). Przyrost naturalny — 14,0‰ rocznie; przeciętna długość życia: mężczyźni 63 lata, kobiety 68 lat. Średnia gęstość zaludnienia 2 osoby na km2 (jedna z najniższych w świecie); w miastach (uformowanych gł. w 2. poł. XX w.) mieszka 59% ludności, z czego połowa — w Ułan Bator; inne większe m.: Darchan, Erdenet, Suche Bator, Kobdo; znaczna część ludności prowadzi koczowniczy tryb życia.

Mongolia to szósty najmniej zaludniony kraj świata!
Zaludnienie w Mongolii wynosi 1,75 osoby na kilometr kwadratowy.

W Mongolii jest ładnie i kolorowo!
Kto myślał, że Mongolia to tylko bezbarwna pustynia i nieciekawy step jest w wielkim błędzie! Mongolia ma wiele niesamowitych miejsc, gór, pięknych jezior i rzek! Nawet w okresie letnim step się zieleni, jeśli tylko spadnie deszcz! Zdarza się też rzepak, z którym Mongołowie bardzo chętnie robią sobie zdjęcia.

A deszcz spada w jednym momencie!

Ciekawostką jest, że właśnie 90% opadu przypada na przełom lipca i sierpnia. Wtedy to masy powietrza kontynentalnego stykają się z powietrzem polarnym i Mongolię zalewają wielkie ulewy. Dzięki tym opadom, okres wegetacji w Mongolii przesuwa się z wiosny na lato.

Okres letni trwa pięć miesięcy, tyle samo okres zimowy. Praktycznie nie uświadczy się w Mongolii wiosny i jesieni. Co ciekawe, amplitudy temperatur roczne sięgają w niektórych miejscach nawet 90 stopni – czyli w lato mamy upał 40 stopniowy, w zimie temperatura może spaść nawet do -50. Z reguły są to jednak mniejsze różnice.

Każdy ma 23 sztuk bydła
W Mongolii ponad połowa ludności mieszka w miastach, nie zmienia to jednak faktu, że jest ona ogromnym potentatem hodowli bydła. W całym kraju hodowane jest nawet 50 milionów sztuk bydła, co rozkładając się na każdego mieszkańca kraju daje ponad 20 sztuk bydła na głowę.

Mongolia ma marynarkę wojenną
Mongolia jest krajem bez dostępu do morza, ma jednak swoją marynarkę! Flota mongolska składa się z jednego kutra, który pływa po jeziorze Chubusuguł. Kuter radzieckiej produkcji, wyposażony jest w jeden karabin maszynowy, obsługiwany zaś przez 7 marynarzy, z których podobno tylko jeden potrafi pływać. Ciekawostką jest, że w czasach wielkiego Imperium, to Mongolia miała największą flotę na świecie, liczącą sobie 4000 okrętów!

Hybrydy zamiast koni!
Już dawno minęły czasy, kiedy mongolscy nomadzi poruszali się wyłącznie na koniach. Teraz, nawet w środku stepu nie dziwi już widok motocykli czy samochodów postawionych obok jurt. Najciekawszy z tego wszystkiego jest fakt, że wiele z tych samochodów to Toyoty Prius, posiadające… hybrydowe silniki.

Mongołowie są szamano-buddysto-ateistami
Co prawda to buddyzm (lamaizm) jest główna religią Mongołów, jednak blisko 40% z nich określa się ateistami. Spora cześć tych ludzi, praktykuje jednakowoż różnego rodzaju obrządki (np. przywoływanie zmarłych, kult drzew, ognia itd.), które faktycznie świadczyć mogłyby o tym, że kultywują szamanizm. Co ciekawe także sporo ludzi, którzy określają siebie buddystami, wprowadza w swoje religijne życie wiele elementów szamańskich. Nie widzą nic złego w stawianiu posążków buddy czy obrazu Dalajlamy szamańskiego bębna lub innych atrybutów. Chętnie tez oddają cześć wspomnianym drzewom i Owoo – położonym w charakterystycznych punktach (przełęcze, szczyty górskie) kopcom kamieni – typowymi własnie dla szamanizmu.

Nic tu nie jest jednoznaczne, gdyż w wszystkich wierzeniach Mongołowie są bardzo elastyczni i wydają się dopasowywać i faworyzować akurat ten ich element, który akurat im odpowiada.

W Mongolii wszystko jest mongolskie!
Mongołowie niewiele rzeczy mają do zaoferowania światu. Zmuszeni są importować wiele produktów spożywczych, przez co wydają się bardzo doceniać swoje własne. Jeśli już jakieś wyprodukowane zostały w Mongolii, to nietrudno je odszukać na półkach sklepowych. Większość z nich opatrzona jest napisem „mongolskie mydło”, „mongolskie cukierki”, „mongolskie mięso”.

Mongolia jest podzielona na 21 ajmaków oraz 1 miasto wydzielone Ułan Bator

Jezioro Chubsuguł
To największe pod względem pojemności jezioro Mongolii, o powierzchni niemal 25-krotnie większej od polskich Śniardw (2760 km kw.). Jest położone na północy kraju, w pobliżu granicy z Rosją, wśród stepów oraz porośniętych tajgą górskich grzbietów Sajanu Wschodniego (tafla wody leży na wysokości 1645 m n.p.m.). Jego okolice zamieszkują Caatanowie (Tuwińcy), turecki lud zajmujący się hodowlą reniferów.
Słodkowodne jezioro tektoniczne zlokalizowane w północnej części Mongolii, a dokładnie w pobliżu granicy z Rosją. Jest to drugie co do wielkości oraz najgłębsze jezioro tego kraju. Jezioro tworzy 96 rzek i strumieni z czego 34 są stałe, a wypływa tylko jedna – Egijn gol. Chubsuguł jest od grudnia do maja zamarznięte, co pozwala na spokojne przemieszczanie się po tafli lodu.

Wulkan Horgo
W tym niezwykłym rejonie można aktywnie spędzić czas wśród młodego powulkanicznego krajobrazu. Najciekawsze propozycje to kilkugodzinny trekking na szczyt wygasłego wulkanu o wysokości 2240 m n.p.m. oraz pobyt nad jeziorem Terchijn Cagaan nuur (powierzchnia 61 km kw.), powstałym w wyniku przegrodzenia doliny strumieniem lawy

Klasztor Erdene Dzuu

Stanowi jedno z trzech najważniejszych miejsc wyznawców buddyzmu w Mongolii. Klasztor powstał w 1585 r. na gruzach dawnej mongolskiej stolicy Karakorum, w malowniczej dolinie rzeki Orchon. Większość jego świątyń została zniszczona przez komunistów, ale obecnie kompleks jest odbudowywany. Obiekt przyciąga zarówno pielgrzymów z całego kraju, jak i przybyszy z dalekich zakątków świata.

Bajandzag
Te położone na **pustyni Gobi** formacje skał osadowych rozsławiły prowadzone tu w latach 20. XX w. wykopaliska. Odnaleziono wtedy ponad 100 kompletnych szkieletów dinozaurów i ich jaja. Paleontolodzy zachwyceni widokiem czerwieniejących podczas zachodu słońca skalnych ścian, nadali im miano Płonących Klifów .

Chongoryn els
Potężne wydmy znajdują się na południu kraju, w rejonie Ałtaju Gobijskiego. Najwyższa z nich ma względną wysokość ok. 200 m n.p.m. i po mniej więcej 1,5-godzinnej wspinaczce można podziwiać z jej szczytu wspaniały widok na niekończące się morze piasku, płaskie tereny **pustyni Gobi** i grzbiety okolicznych gór.

Wulkan Uran Togoo 
Miejsce z wygasłym wulkanem znajduje się nieopodal 60 km na zachód od miasteczka Bulgan. Na miejscu są obok siebie 2 wygasłe wulkany, jeden jest większy a druki nieopodal jest mniejszy

Elsen Tasarkhai - mała pustynia
Mała pustynia to namiastka tego, co możesz zaserwować na GOBI. Różnica jest jednak taka, że do tej dużej trzeba jechać kawał drogi . Będąc w Elsen można zobaczyć wielbłądy, są to rzecz jasna czyjeś zwierzęta.

Miasto Karakorum
Stolica Imperium Mongolskiego w XIII wieku (1220 r.) założona przez Czyngis Chana. Na miejscu nieco na obrzeżach miasta znajduje się klasztor Erdenezuu – pierwsza świątynia buddyjska wybudowana w Mongolii i funkcjonująca do dnia dzisiejszego. Klasztor powstał w 1585 r. na gruzach dawnej mongolskiej stolicy Karakorum, w malowniczej dolinie. Stanowi przykład najbardziej atrakcyjnej mongolskiej architektury i centrum żółtego lamaizmu. Większość jego świątyń została zniszczona przez komunistów, ale obecnie kompleks jest odbudowywany
Karakorum – miasto, którego nazwa po turecku oznacza „czarne skalne rumowisko” przez wieki w niczym ruiny nie przypominało. W średniowieczu Karakorum było mekką kupiecką skupiającą rzemieślników pochodzących nie tylko ze wschodniej Azji, ale także z Bliskiego Wschodu, a nawet z Europy. W XIV wieku Karakorum zostało zniszczone przez Chińczyków. Nieopodal ruin leży miasteczko o tej samej nazwie, gdzie znajduje się najstarszy w Mongolii lamajski klasztor Erdenedzuu Chijd,

Ałtaj Mongolski jest częścią ogromnego górskiego obszaru rozpościerającego się z północy od rosyjskiej Syberii poprzez zachód Mongolii, aż po stepy Kazachstanu. Góry Ałtai Tavan Bogd zlokalizowane w prowincji Bayan Ulgii są najwyższm pasmem górskim w Ałtaju Mongolskim oraz w całym kraju. Położony w tym masywie, mierzący 4373 m, szczyt Khuiten Peak jest najwyższym szczytem Mongolii.

Ułan Bator – stolica i największe miasto Mongolii położone w środkowo-wschodniej części kraju, nad rzeką Tuul gol, w dolinie otoczonej czterema masywami górskimi: Bajandzürch, Czingeltej, Songinchajrchan i Bogdchan uul. Miasto leży na wysokości około 1350 m n.p.m

Za datę założenia Ułan Bator przyjmuje się rok 1639. Wtedy to, nad brzegami jeziora Szireet Cagaan Nuur odbyła się uroczystość, w trakcie której czteroletniego Dzanabadzara uznano za inkarnację otwierającą listę bogd gegeenów – przywódców religijnych Mongolii. Koczująca siedziba Dzanabadzara i jego następców nazywana była Örgöö (jurta pałacowa) – stąd też przyjęta w literaturze europejskiej nazwa Urga. Aż do II połowy XVIII wieku siedziba bogd gegeena zmieniała swą lokalizację wielokrotnie. Wreszcie, w 1778 roku osiadła na miejscu dzisiejszej stolicy Mongolii. Początkowo Urga była właściwie wielkim klasztorem, dopiero w XIX wieku stała się najważniejszym w kraju centrum handlowym położonym na szlaku herbacianym poprowadzonym pomiędzy Chinami i Rosją. W 1911 roku w Urdze proklamowano niepodległość Mongolii (nie zaakceptowaną przez inne kraje, zamiast tego Rosja i Chiny na mocy traktatu w Kiachcie w 1915 roku uznały autonomię Mongolii w ramach Chin). W 1918 do Urgi ponownie wkroczyły wojska chińskie. W lutym 1921 baron von Ungern-Sternberg ze swoimi wojskami (Azjatycka Dywizja Konna) zdobył stolicę i oswobodził Bogdo gegena (był nim Bogda Chan) z niewoli chińskiej. Przez kilka miesięcy (do czerwca tegoż roku) Ungern sprawował faktyczną władzę w mieście (prawnie władcą był Bogda Chan), po czym Urga została zajęta przez mongolską armię prosowiecką dowodzoną przez bohatera narodowego Mongolii Damdina Suche Batora (była wspierana przez oddziały rosyjskiej Armii Czerwonej). 26 listopada 1924 zmieniono nazwę miasta na Ułan Bator (mong. Ulaanbaatar, dosł. "czerwony bohater"), w hołdzie Suche Batorowi. W 1938 roku zniszczono prawie wszystkie z 500 lamajskich świątyń stolicy wraz ze zbiorami sztuki oraz trzy z czterech pałaców Bogd gegeena. Od przełomu lat 50. i 60. XX w. zaczęła się intensywna rozbudowa miasta, w latach 70. powstały liczne osiedla wieżowców z wielkiej płyty.

Pałac Bogd chana, lub inaczej Pałac Zimowy lub Zielony Pałac – znajdujący się w Ułan Bator dawny pałac ósmego dżebcundampy, a od 1911 także ostatniego chana mongolskiego Bogd chana – najwyższego religijnego i politycznego przywódcy Mongolii. Obecnie znajduje się tu poświęcone jemu muzeum.

Kompleks pałacowy położony jest w południowo-wschodnich regionach Ułan Bator, w dzielnicy Bajandzürch, niedaleko od rzeki Tuul gol oraz góry Bogd uul. Pierwotnie składał się z czterech budynków zbudowanych na rozkaz ósmego dżebcundampy, w których mieszkał wraz z żoną Cendijn Dondogdulam (żyjącą w latach 1874-1923).

Pałac Zimowy jest jedynym pozostałym do dzisiaj pałacem z czterech istniejących pałaców Bogd chana. Pozostałymi pałacami władcy były: Pałac Letni, Biały Pałac i pałac Pandelin, który położony był na lewym brzegu rzeki Tuul. Niektóre z pałaców były również wykorzystywane do celów religijnych.

Jako że pasją Bogd chana były zwierzęta w pałacu hodowano m.in. słonia, który wykorzystywany był podczas niektórych uroczystości religijnych. Zimą trzymano go w specjalnie ogrzewanym pomieszczeniu, gdzie był doglądany przez trzech lamów.

Po śmierci Bogd chana w 1924, Rewolucyjny Rząd Ludowy Mongolii zakazał poszukiwania nowej, dziewiątej reinkarnacji dżebcundampy, a pałac stracił na znaczeniu. Znaczna część obiektu została utracona: zniszczona, rozkradziona lub sprzedana na aukcji. Do tej pory z całego zespołu pałacowego pozostała jedynie centralna część. W budynku Pałacu Zimowego otwarto Muzeum Narodowe w Mongolii, w 1961 roku przekształcone w Muzeum Pałacu Bogd chana

Gandan , właśc. Gandantegczinlen chijd – klasztor buddyjski w Ułan Batorze w Mongolii, najważniejszy ośrodek religijny w tym kraju.

Za datę założenia klasztoru przyjmuje się 1838 rok, choć już wcześniej, w 1809 roku na miejscu tym powstać miała świątynia Szar süm. Od 1838 roku datuje się intensywny rozwój klasztoru: w 1838 roku powstała świątynia Gandantegczinlen süm, w 1839 roku Cogczin dugan, w 1844 roku Badmjogo süm, w 1848 roku Dżüdijn süm, w 1909 roku Gungaaczojlin süm. W latach 1911-1913 zbudowano świątynię Megdżiddżanrajseg süm, w której znajduje się (odbudowany w 1996 roku) wysoki na 26,5 m. posąg Avalokiteśvary. Na terenie klasztoru powstały również świątynie, w których złożono ciała kolejnych bogd gegeenów: V (w 1841 roku), VII (w 1869 roku) i VIII (w 1925 roku). W 1938 roku podczas represji antybuddyjskich w Mongolii klasztor zamknięto. W 1944 roku wznowił działalność religijną, aż do 1990 roku pozostając jedynym czynnym klasztorem Mongolii. Po 1990 roku uległ znacznej rozbudowie, stając się największym ośrodkiem buddyzmu w kraju.

Klasztor stanowi unikatowy zespół dawnej architektury (w którym widoczne są style: mongolski, tybetański, chiński oraz mieszane), we wnętrzach świątyń przechowywane są bezcenne rękopisy i ksylografy, m.in. mongolskie, tybetańskie, sanskryckie, mandżurskie i chińskie, liczne rzeźby, zabytki malarstwa religijnego i rzemiosła artystycznego.

Geser süm – klasztor buddyjski w Ułan Bator w Mongolii.

Założony w latach 1919–1920 z inicjatywy chińskiego kupca Dzachar Güwe. Klasztor zbudowany został w stylu chińskim, pierwotnie był użytkowany przez taoistów. W 1933 roku przestał pełnić funkcje kultowe, miały w nim siedzibę rozmaite organizacje. Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. przywrócono mu funkcje kultowe, obecnie użytkowany jest przez wyznawców buddyzmu tybetańskiego.

Pałac Czin wan Chanddordża – niewielkich rozmiarów (7,5 × 16 m) budynek, usytuowany w Ułan Bator, stolicy Mongolii. Powstał na początku XX wieku z inicjatywy ówczesnego ministra spraw zagranicznych Czin wan Chanddordża, który mieszkał w nim w latach 1913- 1915. W latach czterdziestych obiekt uznano za zabytek, mieściło się w nim muzeum, później także teatr, a obecnie restauracja. Obiekt stanowi połączenie wpływów architektury miasta Irkucka (w dolnej partii) z budownictwem chińskim (górna część).

Plac Czyngis-chana – centralny plac Ułan Bator, stolicy Mongolii. Przed 2013 rokiem nosił nazwę plac Suche Batora (Сүхбаатарын талбай).

Plac został wytyczony po utworzeniu w 1921 roku Mongolskiej Republiki Ludowej, w miejscu wyburzonego buddyjskiego klasztoru Ich Chüree. Nadano mu imię na cześć Damdina Suche Batora, przywódcy mongolskiej rewolucji. Stanowi centralny punkt stolicy, miejsce wielu oficjalnych uroczystości, festiwali, wieców oraz koncertów muzycznych. W 1990 rokuodbyły się na nim masowe protesty przeciwko rządzącej partii komunistycznej, które przyczyniły do demokratyzacji ustroju politycznego.

Centralny punkt placu stanowi wzniesiony w 1946 roku konny pomnik Suche Batora.. Wschodnią pierzeję tworzą trzy budynki: zbudowany w latach 70. XX wieku Pałac Kultury i Nauki (w którym mieści się m.in. Galeria Mongolskiej Sztuki Współczesnej), zbudowany w 1947 gmach Teatru Opery i Baletu oraz nowoczesny wieżowiec Central Tower, wewnątrz którego mieszczą się sklepy światowych sieci takich jak Louis Vuitton i Armani. Po zachodniej stronie placu ulokowane są budynki giełdy i poczty.

Po północnej stronie placu znajdowało się dawnej wzniesione w 1954 roku mauzoleum, w którym spoczęły szczątki Suche Batora oraz Chorlogijna Czojbalsana. W okresie istnienia Mongolskiej Republiki Ludowej odbywały się przed nim uroczystości państwowe. W 2005 roku mauzoleum zostało zburzone, a szczątki komunistycznych przywódców przeniesiono na miejski cmentarz. Na miejscu mauzoleum wzniesiono oddany do użytku w 2006 nowy budynek parlamentu, przed którym znajduje się wykonany z brązu olbrzymi pomnik Czyngis-chana zasiadającego na tronie.

W 2013 roku zmieniono nazwę placu, nadając mu imię Czyngis-chana. Otoczenie placu przechodzi współcześnie transformację, socrealistyczne budynki są stopniowo wyburzane i zastępowane nowoczesną architekturą.

Park Narodowy Gorchi-Tereldż
Gorchi-Tereldż- park narodowy 85 km na północny-wschód od Ułan Bator. W tym ogromnym parku pokrytym częściowo stepem, a częściowo górami, można zorganizować camping w jurcie, a nawet wypożyczyć wielbłąda. Nie można też zapomnieć o lokalnych smakołykach: chlebie smażonym w smalcu, baraninie, kumysie, kobylim mleku i oczywiście słynnej wódce Czyngis-chan! Mieszkając z tubylcami warto również spróbować jazdy konnej po stepie na oklep.

Dolina Orchonu
najdłuższa rzeka Mongolii A nad samą rzeką – zapierające dech w piersiach widoki zapisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Krajobraz, to zielone wzgórza poprzecinane bystrą rzeką, której największą atrakcją jest wodospad. Widok robi niesamowite wrażenie, gdyż rzeka nagle wpada w kanion, w którym panuje zupełnie inny mikroklimat niż dookoła.

Pustynia Gobi
Gobi, to jedna z największych i najbardziej surowych pustyni świata. Nic dziwnego, że to tutaj odbywa się jeden z najtrudniejszych ultramaratonów Cztery Pustynie. Ta wietrzna pustynia jest natomiast dostępna nie tylko dla maratończyków, ale także dla zwykłych turystów. Jeśli jesteś w południowej Mongolii, koniecznie udaj się do Parku Narodowego Gobi Gurwansajchan. Ze szczytów gór Ałtaju Gobijskiego rozciąga się niesamowity widok na piaszczysty bezkres. Na terenie parku w miejscowości Bajandzag w latach 20. miały miejsce wykopaliska, podczas których wykopano ponad 100 szkieletów dinozaurów.

Har Erdene Uul
Pomnik jest wysoki na 40 metrów, w dłoni Czingis-chana znajduje się złoty bat, który miał znaleźć w wieku 15 lat w dokładnie tym samym miejscu gdzie stoi muzeum, a na nim pomnik. Ten bat miał zmotywować go do stworzenia imperium. Na pomniku jest punkt widokowy z którego krajobraz wydaje się jeszcze bardziej magiczny i piękny.

Klasztor - muzeum Czojdżin lamy – muzeum w klasztorze buddyjskim położonym w centrum Ułan Batoru, stolicy Mongolii.

Klasztor powstał w latach 1904–1908, w kompleksie miał swą siedzibę Luwsanchajdaw, noszący tytuł Czojdżin lamy – wyroczni państwowej. Pierwszy klasztor powstał w Dzüün Chüree w latach 1899–1901, uległ zniszczeniu w pożarze w 1903 roku. Autorem projektu drugiego kompleksu był Ombogyn. Zespół świątyń powstał w stylu chińskim. Do dekoracji zużyto 1821,2 kg czystego srebra.

Klasztor funkcjonował do lat trzydziestych XX w. Uniknął zniszczenia podczas represji antybuddyjskich w Mongolii, w 1940 roku objęto go ochroną, w 1942 roku w klasztorze powstało Muzeum Historii Religii, które obecnie nosi nazwę "Klasztoru - muzeum Czojdżin lamy".

Changaj albo Góry Changajskie – pasmo górskie w środkowej Mongolii, na zachód od Ułan Bator.

Długość pasma 700 km, najwyższy szczyt Otgontenger uul o wysokości 3905 m n.p.m. Średnia wysokość pasma: 2500 - 3000 m n.p.m. Zbudowane ze skał paleozoicznych. Częściowo pokryte lasami, w których głównym drzewem jest modrzew. Znaczny udział urodzajnych stepów, dlatego powszechna jest tu hodowla bydła i owiec. W Changaju znajdują się źródła Orchon gol i Dzawchan gol.

Amarbajasglant chijd – klasztor buddyjski w ajmaku selengijskim w Mongolii.

Powstał w latach 1727–1736 dla upamiętnienia zmarłego w 1723 roku Öndör gegeena Dzanabadzara, którego zmumifikowane ciało złożono tu w 1779 roku. W klasztorze znajdowały się również również szczątki IV Bogd gegeena. W czasie represji antybuddyjskich w Mongolii klasztor zamknięto, zniszczono 10 spośród 37 świątyń wchodzących w skład kompleksu. Klasztor onowiono w latach 1975–1990 z funduszy UNESCO.

W 1990 roku wznowił działalność religijną, od 2003 roku odbywa się w nim taniec cam. Jeden z najważniejszych centrów buddyzmu w Mongolii.

Otgontenger uul, – góra położona w północno-zachodniej Mongolii, na terenie ajmaku dzawchańskiego, w odległości 1023 km od stolicy kraju Ułan Bator. Najwyższy szczyt pasma Changaj. Jest jedynym wierzchołkiem w całym paśmie pokrytym wiecznym śniegiem. Południowa część góry to największa granitowa ściana w kraju. Szczyt osiąga 4008 m n.p.m. W podaniach ludowych związany z buddyjskim bogiem Wadżrapanim i pogrzebem Czyngis-chana. Zaliczany do najświętszych gór Mongolii

Tawan Bogd uul – masyw górski leżący na styku trzech państw – zachodniej Mongolii, Rosji oraz Chin.

Masyw zbudowany jest ze skał paleozoicznych. Posiada 14 szczytów. Ze względu na dużą wysokość masywu, wyższe partie są pokryte polami wiecznego śniegu i lodowcami, największymi w Mongolii. Tu leży największy lodowiec Mongolii – Lodowiec Potanina długości 19 km i powierzchni ponad 50 km2. Na południowych zboczach masywu znajdują się źródła dopływów największej rzeki Mongolii Zachodniej Chowd gol.

Masyw Tawan Bogd uul wznosi się na styku trzech łańcuchów górskich: z zachodu – tzw. Ałtaju Południowego, z południa – Ałtaju Mongolskiego, oraz ze wschodu – Sajlugemu, który stanowi granicę Rosji i Mongolii. Granica Kazachstanu jest zaledwie 38,5 km na zachód od Tawan Bogd uul

Erdenedzuu chijd – jeden z najstarszych i największych klasztorów lamajskich w Mongolii, położony w mieście Karakorum.

Założony w 1586 przez Abataj-chana. Początkowo posiadał trzy główne świątynie: Dzuundzuu, Ichdzuu i Baruundzuu, a cały ten zespół określano jako Gurwandzuu, czyli Trzech Buddów. Pełna nazwa klasztoru, ze słowem erdene oznacza Drogocenne Statuy Buddy. Klasztor szybko się rozbudowywał i w 1792 miał 62 świątynie i ponad pół tysiąca pomniejszych budynków. W 1734 rozpoczęto budowę wielkiego prostokątnego muru otaczającego klasztor z 27 suburganami na każdym boku, zakończoną w 1804. W 1799 zbudowano Złoty Suburgan poświęcony czwartemu Bogdo gegenowi.

Jako jeden z kilku w kraju częściowo przetrwał akcję niszczenia świątyń i mordowania zakonników urządzoną przez komunistów w 1937.

Festiwal Naadam
Dobrą chwilą na odwiedzenie Mongolii jest lato. Od 11 do 13 lipca odbywa się tam największy w festiwal, na który co roku do Ułan Bator ściągają setki zawodników z całego kraju. Pierwszą dyscypliną, w jakiej startują zawodnicy, są tradycyjne zapasy. Zwycięzcy otrzymują tytuł „arslana”, co w języku mongolskim oznacza lwa i niema od razu stają się bohaterami narodowymi. Drugim typem konkurencji rozgrywających się podczas Naadam, jest jazda konna. Jeźdźcy, na oczach zgromadzonej publiczności, wykonują zadziwiające akrobacje w siodle, aby popisać się jeździeckim kunsztem. Ostatnią „dyscypliną wojownika” jest łucznictwo. Jest to konkurencja o tyle niezwykła, iż mogą w niej startować również kobiety. Podczas całego Naadam można obserwować wiele interesujących tradycji, takich jak ludowe tańce czy charakterystyczne, bardzo rytmiczne śpiewy.

Kraina „białych stup”
Mogłoby się wydawać, że step jest niemal całkowicie płaski. Nic bardziej mylnego. W centralnej części Mongolii znajdują się jedne z najpiękniejszych formacji skalnych Tsagaan Suvarga lub zwyczajnie Białe Stupy. Wysokie na ponad 50 metrów klify wyglądają zachwycająco.

W całości kompleksu znajdują się dwa miejsca chętnie odwiedzane przez niemal wszystkich turystów. Jest to jaskinia Khevtee Bosoo agui. Długa na ponad 70 metrów, dostosowana jest nawet dla mniej doświadczonych grotołazów. Drugim miejscem szczególnie polecanym wszystkim poznającym uroki Mongolii, jest Del Uul, w którym podziwiać można wspaniałe malunki skalne. Są to jedne z największych w Azji zespołów malowideł pochodzących z epoki brązu.

Park Narodowy Chustajn nuruu – park narodowy w Mongolii znajdujący się 95 kilometrów na zachód od Ułan Bator. Przez park przepływa rzeka Tuul gol.

Słynie z reintrodukowania zagrożonego wyginięciem konia Przewalskiego, którego szesnaście sztuk wypuszczono po raz pierwszy na swobodę w 1992 roku.

W 2002 roku włączony do programu UNESCO-Człowiek i biosfera. Od 2007 roku należy do Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody.
Rozciąga się wśród gór Chentej, na terenie ajamku centralnego. Obejmuje somony: Altanbulag, Arglant i Bajanchangaj.

Znajdziemy tu 459 gatunków roślin naczyniowych, 85 gatunków porostów, 90 gatunków mchów i 33 gatunki grzybów. Świat zwierzęcy reprezentują 44 gatunki ssaków, 217 gatunków ptaków, 6 gatunków ryb, 2 gatunki płazów i 385 gatunków owadów .